L'arte di arrangiarsi

Hoewel het een tramritje van nog geen vijf minuten is, lijkt dezelfde weg te voet vele haltes meer te kennen. Om de haverklap moet ik de sneeuw van mijn schoenen vegen, om ervoor te zorgen dat ik niet uitglijd en de natte kou niet in mijn sokken trekt. De palmbomen die het communistisch aandoende universiteitsgebouw flankeren, vallen nog meer dan anders uit de toon. De Fransen vinden het te koud om zich buiten te wagen voor hun heilige sigaret, zelfs binnen lijkt hun aantal flink uitgedund. Filosofie en literatuur beoefenen ze vandaag wel thuis, als ze behoefte hadden aan realiteitszin waren ze wel natuurkundige geworden, niet? Aan de overkant van de tramrails ligt de bètafaculteit, maar er lopen geen voetsporen naartoe. Er brandt geen licht.

- februari 2012

Ik was naar het zuiden vertrokken om me letterlijk en figuurlijk te warmen aan het temperament. De eerste weken had ik geen jas nodig – de zon scheen en ik rolde van het ene in het andere café met mensen die even hongerig waren naar nieuwe ervaringen als ik. Niemand kende elkaar en iedereen kende elkaar.

            En toen begon het te sneeuwen, en hield het niet meer op. Trams bleven bij gebrek aan remise dakloos achter op hun eindstation, de faculteit was wel open maar uitgestorven. Supermarktmedewerkers waren niet te onderscheiden van de paar verdwaalde klanten, ze verstopten zich in hun dikke jassen en leken zich af te vragen waarom ze eigenlijk naar hun werk gekomen waren - en hoe ze straks weer terug moesten. Het was een ongewone situatie, die de Fransen uit het lood sloeg. Ze trokken zich terug achter hun donjons, stookten middeleeuwse vuren en braadden hele varkens aan het spit en dronken wijn uit kelken – ze waren verdwenen uit het hier en nu. Het straatbeeld werd gedomineerd door her en der verdwaalde pionnen, die soms even tot één figuur samensmolten voor ze weer twee sporen achterlieten in de sneeuw.

            Dat was het jaar waarin ik leerde dat winters lang kunnen duren. Ironisch genoeg in de stad waar de lente zich normaal gesproken in februari al aandiende en men nooit de behoefte had gevoeld ook vin chaud aan te bieden. In dat jaar leerde ik voor het eerst echte eenzaamheid kennen, en daarmee mezelf. Hoewel ik me veel fijne dingen – en vooral veel fijne mensen – kan herinneren uit Bordeaux, waren het geen onverdeeld gelukkige maanden. Niet eerder was ik zo op mezelf aangewezen geweest, en ik ervoer die enorme vrijheid soms juist als beperking. Ik liep niet alleen vast in de sneeuwhopen, maar ook in mezelf. Ik durfde amper toe te geven dat ik eenzaam was, en kon juist daardoor niet aan het gevoel voorbij – het bleef sluimeren.

Het is precies tien jaar later en ik sta aan de vooravond van weer een substantieel buitenlandverblijf. Sommige dingen zijn niet veranderd al die tijd: ik kies weer voor een stad in het zuiden, een stad die begint met de klank 'bo' (beau) en die bekend staat om zijn gastronomie. Weer voert de vroege lente me naar een stad waar ik niemand ken. Dat kan twee dingen betekenen: óf ik laat me weer verleiden door het zachte licht van Zuid-Europa, maar stoot mezelf weer aan dezelfde steen, óf ik heb altijd al geweten waar ik naartoe wilde, maar het ontbrak me eerder aan zelfvertrouwen.

            Italië kan ongetwijfeld even eenzaam zijn als Frankrijk – al is de koffie fantastisch en zijn de uitzichten fenomenaal, wanneer je het met niemand kunt delen kan schoonheid rafelig worden. Al vind ik die Italiaanse klanken nog zo troostrijk, wanneer je niet tot de kern kunt komen in een gesprek omdat je de taal (nog) niet machtig bent – dan kan er een diepte gapen. Het grote verschil is dat ik de eenzaamheid niet meer schuw; in zekere zin verdiept het een reis zelfs. Grote literatuur ontstaat op de momenten dat we alles loslaten waaraan we ons krampachtig vastklampen. Leven ontstaat daar waar we onze vaststaande ideeën laten varen.

            Ook als vertaler voel ik een verplichting de lijntjes met Nederland even door te knippen. Het moet weer gaan gisten in mijn hoofd, met nieuwe uitzichten komen ook nieuwe woorden. Het voelt juist om een roman over een slechthorende vrouw te vertalen op het moment dat ik zelf in zekere zin mijn omgeving – de Italianen – niet meer begrijp. Je kunnen vervreemden, tussen eigen en vreemd kunnen laveren –eigenschappen van een goede vertaler.

            Ik ben niet bang. Alleen zijn helpt me vrijdenken. En anders leren alle Gianluca’s, Federico’s en Federica’s me dat ongetwijfeld. De Italianen zijn meesters in zichzelf redden in iedere situatie – door er luidkeels commentaar op te leveren, liefst gepaard met de nodige handgebaren. En zoals dat gaat in het zuiden, alleen al dat talent levert literatuur op: zij noemen dat l’arte di arrangiarsi.