Dove nasce il pensiero libero

Iedere reis begint met een idee. Wanneer dat idee vlees op de botten krijgt, kun je er woorden aan geven. En wanneer dat idee een woord wordt, kan dat woord veranderen in een realiteit.

Reizen is een verlangen naar verder en dieper: het is de ultieme manier van je eigen bestaan bevragen. Reizen is het uiterste van jezelf vragen, omdat niets vanzelfsprekend is: elke onbekende straat voert naar een straathoek, die naar een volgende onbekende straat voert. Iemand die naar je glimlacht in een nieuwe stad doet dat niet uit herkenning, of het moet zijn dat hij het gevoel van ontreddering herkent. Zelfs het geluid van je eigen voetstappen klinkt niet helemaal zoals je het je herinnert.

Toch geeft elk Onbekend Oord (OO) zonder morren zijn ware aard prijs. Iedere plek kent vele waarheden, minstens evenveel als de mensen die ze bevolken. Een stad plooit zich zo naar de verlangens en ideeën van al haar inwoners. Dat is de ware aard waarover ik zo-even sprak: die heeft alles te maken met het oog waarmee ze bezien wordt. Een stad leidt het oog naar hetgeen het moet zien: naar verwondering, naar bevestiging, naar confrontatie. Een stad trekt een muur op of vormt een veilige vesting, al naar gelang de gemoedstoestand van haar aanschouwer.

Vandaag vond ik houvast in de twee torens vrijwel overal in Bologna te zien zijn. Wanneer ik niet wist waar ik was, maar ook weigerde op een kaart te kijken, kon ik ze als gids volgen. Ook wanneer ze even uit het zicht verdwenen, wist ik ze ergens voorbij mijn blikveld. Achter deze portici, in het verlengde van deze via, op het volgende piazza – ik vertrouwde erop dat ze daar wel weer zouden verrijzen, en dat deden ze. Vandaag was mijn realiteit het tegenovergestelde van kwantummechanica: ook wanneer ik niet keek, waren die torens er. In mijn gedachten waren ze al een realiteit. Ik liet het kaartlezen vrijwel direct los, omdat dwalen feitelijk is waarvoor ik hier gekomen ben. Ik bevind me in een ommuurde stad, dus ik kan hier naar hartenlust dwalen zonder echt te verdwalen.

Vandaag wees Bologna me niet alleen de weg naar een bar met zo’n prachtig glimmend koffieapparaat, maar ook naar een tjokvol antiquariaat en vooral naar vrijdenkers. Bologna is een ideeënstad: de oudste universiteit ter wereld bevindt zich hier en daar zijn ze – hoe kan het ook anders? – nogal trots op. Het is een geleerde stad, en een zeer linkse stad: Bologna, la dotta, Bologna, la rossa. Het is een stad die haar schrijvers en poëten viert en uitnodigt om een open vizier te hanteren. Daarvan getuigen de vele boekhandels en bibliotheken, maar ook het metershoge spandoek dat een van de gebouwen aan het Piazza Maggiore tooit: daarop zijn de markante koppen van Lucio Dalla, Roberto Roversi en Pier Paolo Pasolini te zien. Ik registreer het als uitnodiging: bekijk Bologna maar met de ogen van een ander, zie wat een ander ziet. Bologna, dove nasce il pensiero libero. Bologna, waar de vrije geest ruimte krijgt.

De eerste vrije geest – en Markante Italiaan – heb ik al mogen ontmoeten: de eigenaar van de kleine talenschool waar ik in ieder geval genoeg Italiaans zal leren om iets terug te kunnen zeggen tegen de vele nonna’s die Italië rijk is. We spraken elkaar maar kort, en toch raakte dat gesprek aan iets fundamenteels: met welke ogen bekijk je je eigen vertrouwde wereld? Met die van jezelf, of met die van een ander? Laat je de realiteit van een ander toe, en accepteer je de veelvormigheid van die realiteiten? Al sluit ik niet uit dat deze Markante Italiaan ‘gewoon’ een Italiaan is – van nature wat meer geneigd tot filosoferen dan de Nederlander –, ben ik opgetogen over deze ontmoeting. Een ontmoeting met Bologna is een ontmoeting met mezelf.

De wereld heeft vrijdenkers nodig, zeker nu. Laat ons tot ideeën komen, die tot gestalten kneden, die in woorden uitdrukken en laat die realiteit worden. Laat ideeën tot de mogelijkheden behoren.